паэма была завершана класікам 23 мая 1910 года ў пецярбургу і ўпершыню апублікавана ў газеце «наша ніва» 21 чэрвеня 1912 года[1].
гэтай паэмай адкрываецца шэраг фальклорна-рамантычных паэм у творчасці я. купалы дакастрычніцкага часу. у лісце да л. клейнбарта 11 студзеня 1929 года аўтар аднёс паэму да твораў, спароджаных выключна фантазіяй. паэма красамоўна сведчыць пра арганічную нацыянальна-фальклорную сутнасць купалаўскага мастацкага бачання свету, скандэнсаванасць народнасці яго мастацкага мыслення і рамантычнага стылю. гэта класічны ўзор героіка-рамантычнай паэмы[3].
паэма прысвечана лёсу мастака ў грамадстве. на вяселле дачкі князь кліча мясцовага гусляра і патрабуе ад яго песень у сваю хвалу і на пацеху вяльможным гасцям. ён папярэджвае музыку, што пакарае смерцю, калі той не выканае загад. але замест пахвалы князю з вуснаў гусляра гучыць суровая праўда пра бязлітаснасць і чужасць князя народу, цяжкі паднявольны лёс падданых князя. за непакору і непаслухмянасць князь загадвае закапаць гусляра жывым разам з гуслямі. гусляр гіне, але памяць аб ім у народзе вечная, як той курган, што як сімвал народнай памяці ўзнёсся над магілай народнага заступніка[3].
ідэя паэмы празрыстая: народнай памяці варты толькі той мастак, які аддае справе народа і свае песні, і сваё жыццё; сапраўднае мастацтва толькі тое, што служыць народу; у службе народнай праўдзе — веліч і прызванне мастака. па сваім гучанні паэма паліфанічная. мастацкая форма паэмы выключная па сваёй прыгажосці і ўздзеянні на чытача сваёй надзвычайнай эмацыйнай сілай, яркай палітрай метафар, эпітэтаў, гі, выключна зграбнай кампазіцыяй — як агульнай, страфічнай, так і звязанай з падачай дзеяння ў яго развіцці[3].
у паэме 12 раздзелаў, кожны з якіх складаецца з 4 катрэнаў. змена, рухомасць гучання строфаў суадносяцца з разгортваннем сюжэту. экспазіцыйны 1 раздзел — частка твору шырокага эпічнага размаху. пачатак сюжэтнага апавядання ў паэме як бы прыспешаны, але завязка дзеяння ў цэлым непаспешлівая, з падрабязным раскрыццём абставін дзеяння — апісаннем княжацкага замку, «бяседы вялікай у князя» (2 і 3 раздзелы) і з падрабязнай характарыстыкай гусляра (4 і 5 раздзелы). у цэнтральных, самых драматычна-напружаных раздзелах (6—10) ідзе дыялог князя і гусляра. словы гусляра вытрыманы на самай высокай ноце. у кульмінацыйным 10 раздзеле «князь стаіць, князь маўчыць, жуда, помста б'е з воч». у 11 раздзеле наступае развязка канфлікту. заключны раздзел як бы вяртае чытача да першага раздзелу і так узнікае адзінага тону эмацыянальная рамка сюжэтнага дзеяння[3].
«курган» — шэдэўр не толькі я. купалы, але і ўсёй новай беларускай літаратуры. уздзеянне паэмы на беларускую літаратуру пачалося адразу ж пасля яе з'яўлення. асабліва яно прыкметнае у зборніку к. буйло «курганная кветка» (1914), а таксама на «абразках» з. бядулі (1913), на першай рэдакцыі паэмы я. коласа «сымон-музыка» (1918) і інш[3].
Популярные вопросы