Же - ң әкесінің, сондай-ақ, анасының шешесін атайтын, туыстық қатынасты білдіретін атау. одан арғылары үлкен әже немесе ұлы әже деп аталады.[1]
қазақ отбасындағы әже орны ерекше әрі қадірлі. әже - отбасының ғана емес, әулеттің де ұйытқысы, ағайын- абысындардың бірлігін, татулығын сақтайтын сыйлы анасы, кейінгі жастардың, келіндердің тәрбиешісі әрі ақылгөйі қазақ қоғамында әдетте жас отау иелерінің тұңғыш әжесі бауырына салады. ата-әженің кенжесі саналып, немерені әжесі тәрбиелеп, бағып-қағады. әже мен немере арасындағы туыстық байланыс өте нәзік әрі берік. қазақ үшін ата мен әжеге жас сәби жай ғана ермек емес, тәрбиеленуші ерекше субъект. тарихта күллі рулы елге ана болып саналған айпара әже, домалақ ене, зере, айғаным секілді әжелердің бейнесі аңыз-әңгімелерде, әдеби шығармаларда сомдалған.
алдымен әже тәрбиесі арқылы жақсы-жаманды ажыратып, үлкен-кішіні тани бастайды. мінез-құлық, тіл тәрбиесі қалыптасып, үй шаруасына бейім, елгезек тілалғыш, мейірімді болып өседі. әженің алдын көрген ға былайғы жұрт тәрбиелі деп баға береді. әже тәрбиесі көбіне «олай істеме, былай істе», «бүйтсең жаман, өйтсең жақсы»деген сипатта, ақылгөйлік мазмұнда болып, әженің мейірімі мен жүрек жылуына бөленіп өседі. осылайша жас қазақы ортадағы моральдық-этикалық нормалармен таныса отырып, тұлғаның қалыптасуына ғана емес, дәстүрлі ырым-тыйымдар жүйесінің қағидаттарын біртіндеп бойына сіңіре бастайды.
жеті-тоғыз жастан әрі қарай тұңғыш немере ұлдың тәрбиесі атасының қолына өтеді, ал қыз немеренің негізгі тәрбиесі әженің қарамағында болады. бұл кездегі тәрбиенің мазмұны атаға ілесе жүріп, көрген-білгенін көңілге тоқудан құралады. атасына ілескен алыс жерлерді, ел жақсыларын, сыйлы ауылдарды көріп, жиын-тойға т.б. қатысып, соларды ұғынуға, білуге тырысады. атаның «визуалды» тәрбиесінен өткен былайғы жұрт көргенді деп атайды. қазақ паремеологизмі атың бар да жер таны желіп жүріп, атаң барда ел таны еріп жүріп деп кеңес береді. ел тану, жер тану көргенділікке жатады. қазақтың дәстүрлі тәрбиесінде көргенділік тәрбиенің ең жоғарғы формасы болып табылады. әже мен атадан тәлім алған немеренің рухани жағынан тәрбиелі, көргенді азамат болып, ержетуінің, елдің аузына ілігер көшелі азамат болып ержетуінің, елдің аузына ілігер көшелі азамат болып қалыптасуының негізі осылайша қаланады
Спасибо
Популярные вопросы