(1893-1938)
кеңес өкіметінің жетпіс жылдық билігі тұсында қазақ әдебиетінің тарихынан жазықсыз сызылып тасталған тұлғалардың бірі – мағжан жұмабаев. талантты ақынның есімі де, маржан жырлары да бұл кезеңде идеологиялық қудалауға ұшырады. азат өмірді, халқының тәуелсіз ел болған қалпын көруге ұмтылған, сол жолда білегіндегі күшімен де, жүрегіндегі жырымен де күресіп өткен қайраткер ақынның тағдыры аса күрделі белестерді бастан кешірді.
өмір жолы. мағжан жұмабаев 1893 жылы солтүстік қазақстан облысының бүгінде өз есімімен аталатын ауылында орташа ғана дәулеті бар отбасында дүниеге келеді. әуелі ауыл молдасынан, содан соң ауылдағы мұғалімнен оқып, сауатын ашады. 1905-1910 жылдары қызылжар (петропавл) қаласындағы медреседе оқиды. медреседе бірқатар шығыс тілдерінен дәріс алады, шығыс ақындарының жырларымен танысады. өзі де әдебиетпен шұғылданады. 1910 жылдың күзінде уфаға келіп, осындағы ғалия медресесіне түсіп білімін молайтады. 1913-1917 жылдары омбыдағы мұғалімдер семинариясында оқиды.
омбыдан елге қайтып келіп, айналасында болып жатқан қоғамдық жұмыстарға араласады. 1917 жылдың көктемінде ақмола облыстық халық ағарту бөліміне қызметке кіреді. алаш партиясының жұмысына араласады. ақмола губерниялық "бостандық туы" газетінде жұмыс істейді. 1922 жылы ташкентке келіп, сондағы "ақ жол" газетінің редакциясына кіреді.
1923-1926 жылдары мәскеудегі әдебиет-көркемөнер институтында оқиды. 1927 жылы елге оралып, оқытушылықпен айналысады. бірақ көп ұзамай мәскеуде оқып жүргенде "алқа" ұйымын ұйымдастырғаны үшін тұтқындалып, он жылға сотталады. 1936 жылы тұтқыннан босап, еңбек жолына қайта оралысымен, 1937 жылдың аяғында ұсталып, 1938 жылы "халық жауы" деген жаламен ату жазасына кесіледі.
шығармашылық мұрасы. мағжанның шығармашылық жолы қызылжар қаласында оқып жүргенде басталады. бойында әдебиетке деген құштарлықтың ұшқыны бар жас мағжанның жүрегіне 1909 жылы петербург қаласында жарық көрген абайдың тұңғыш өлеңдер жинағы орасан зор әсерін тигізеді. абайдың жыры талапкер ақын жүрегіндегі ұшқынға алау береді алғашқы жырларын жазады. татар жазушысы ғалымжан ибрагимовтің көмегімен 1912 жылы қазан қаласында мағжанның "шолпан" деп аталатын тұңғыш өлеңдер жинағы жарық көреді. 1922 жылы қазанда ақынның таң өлеңдер жинағы кітап болып шығады.
мағжан – лирикалық өлеңдермен қатар бірнеше көркем поэмалар жазған ақын. атап айтқанда, "қойлыбайдың қобызы", "батыр баян", "қорқыт", т.б. поэмалары ақын талантының ерекше қырын танытады.
әдеби шығармаларымен бірге мағжанның қаламынан туған ғылыми еңбектер, оқу құралдары да кезінде халқының қызметіне жарап, елеулі мәнге ие болды. жастарды оқу, білімге шақырған қаламгер педагогика саласында бірқатар еңбек жазды. 1923 жылы ташкентте "педагогика" атты кітап шығарды. сонымен бірге 1928 жылы мәскеуде төменгі сынып шәкірттеріне арналған "сауатты бол" атты оқулығы жарық көреді.
1938 жылы жазықсыз жазаның құрбаны болғаннан кейін мағжан шығармашылығын оқуға, жариялауға тыйым салынды. тек еліміз тәуелсіздік алар тұстағы арнайы үкімет шешімі арқылы ғана ақынның есімі мен шығармашылық мұрасы толық ақталды. 1989 жылы ақын шығармаларының бір томдығы, 1995 жылы үш томдық жинағы жарық көрді.
мағжан өлеңдеріндегі ең басты тақырып – ел мен жер тағдыры. о бастан-ақ халқына азаттық өмір тілеген ақын туған елінің өткен тарихына үнемі көз жіберіп отырады. сол арқылы тарихи шындықтың бетін ашады.
Популярные вопросы