ата-бабамызда «қасиетті қара шаңырақ» деген сөздің бар екенін білетін боларсыздар. мұндағы «шаңырақтың» киіз үйдің төбесіндегі ең қасиетті, киелі бөлігі екені де белгілі. шаңырақ «үй, отбасы» деген мағынаны да білдіреді. жаңадан отбасын құрып, өмірге қол ұстасып бірге аттанған жастарға «шаңырағың биік болсын! » деп бата береді. бұл – құрған отбасыңның тұғыры берік, мәртебесі жоғары болсын деген сөз.
шаңырақ – киіз үй мен көк әлемнің арасын қосып тұратын қасиетті ұғым. шаңырақ тоғын, күлдіреуіш және кепілдік деген бөліктерден тұрады. тоғын дегеніміз – кәдімгі шаңыраққа дөңгелек түр беретін шеңбер. тоғынның сүйегі қайыңнан жасалады. оны оюлап өрнектейді және айналдыра жиілетіп уық кіргізетін ойықтар жасайды, уық қалам тәрізді үшкірленетін болғандықтан, оны «қаламдық» дейді. ал, күлдіреуіш шаңырақтың күмбезін жасайды, кепілдік күлдіреуіш орнынан қозғалып кетпес үшін қойылады.
қазақ шаңырағында әуелі әке, сосын ана осы отбасының ұстазы болмақ. ата-анасы отбасында имандылыққа тәрбиелесе, ол тіл алғыш, адал, үлкен-кішіге қамқор болып өседі. ілік қасиет отбасы мүшелерінің бірін-бірі сыйлауынан, қадірлеуінен, әсіресе, ң қартайған әке-шешелеріне қамқор болуынан көрінеді. үлкен отау тігіп, бөлек шыққанда ең кенже ұл (кіші ұлы) әкесімен бірге қалады. қара шаңырақ, үлкен үй деп атайтын әкенің үйіне болашақта кенже ұл ие болып, қарттарды бағып қағатын, көне салт бүгінгі қазақ отбасыларында да сақталған. ал үлкендері үйленіп үй болысымен еншілерін алып, бөлек шыққан. жасы кіші болса да кенже иеленген үлкен үй басқа жасы үлкен туыстары үшін де қадірлі, қасиетті үй ретінде саналған.
әке-шешені асырау кенже ұлдың міндеті. әкесі бар кезінде де немесе ол қайтыс болғаннан кейін де осы үй «қара шаңырақ» деп аталады. бұл «үлкен үй» деген мағынаны білдіреді. егер «қара шаңырақ» батыр, би, әулие, молда, сыйлы кісілердің үйі болса, онда сол ауылдың алыс сапарға шықса немесе алыстан келсе сол үйден ырым қылып дәм татады.
Популярные вопросы