У вершы «Мая малітва» (1906), адным з самых ранніх твораў паэта, лірычны герой гатоў маліцца з усёй жарсцю, усёй сваёй чалавечай сутнасцю («і сэрцам, і думамі… душой»), маліцца, як колішні яго продак-язычнік, да ўсіх асноўных сіл прыроды — «да яснага сонейка», «да хмараў з грымотамі», «да зорак», «да нівы». Што ён хоча выпрасіць сваёй малітвай?
Я буду маліцца і сэрцам, і думамі,
Распетаю буду маліцца душой,
Каб чорныя долі з мяцеліцаў шумамі
Ўжо больш не шалелі над роднай зямлёй.
Вядома, «чорныя долі з мяцеліцаў шумамі» сімвалізуюць і тут гаротнае жыццё народа, якое паказана — таксама сімвалічна — у вершы «А хто там ідзе?». Аднак у гэтым творы мы ўжо маем не проста малюнак суровага шэсця абяздоленых беларусаў, якім захацелася «людзьмі звацца», а паэтаву малітву за родную зямлю, за родны народ. Вядома, малітва — не змаганне, не барацьба, тым не менш — учынак чалавека. Прычым у вершы «Мая малітва» лірычны герой не вылучае сябе з насельнікаў роднага краю. Ён — часцінка калектыву. Яго малітва — за калектыў, родную зямлю. Але таксама — і за сябе. Каб падкрэсліць гэта, у апошні радок апошняй страфы верша, якая паўтарае страфу пачатковую (кальцавая кампазіцыя), уносіцца ўдакладненне: «каб чорныя долі… // Не вылі над роднай зямлёй, нада мной». Істотнае ўдакладненне! «Чорная доля», аказваецца, — доля і самога лірычнага героя…
У Янкі Купалы ёсць яшчэ адзін верш, напісаны на шэсць гадоў пазней, але з той жа назвай — «Мая малітва» (1912). У ім — той самы «язычніцкі» зварот да розных сіл і з’яў прыроды: да «сонца на небе», зорак, «што ночкай мігцяцца», да «свабоднага ветра — віхуры», агню, «што сее пажары», да
«жывучай вадзіцы — разводдзя»… За што ж моліцца паэт? А ўсё за тое, што і раней, сцвярджаючы тым самым нязлом-насць сваіх патрыятычных перакананняў:
Малюся я небу, зямлі і прастору,
Магутнаму Богу — Ўсясвету малюся,
Ва ўсякай прыгодзе, ва ўсякую пору
За родны загон Беларусі.
Тут хацелася б звярнуць увагу як на падабенства (ідэйнае, вобразнае) гэтых двух вершаў, так і на іх адрозненне.
Абодва вершы напісаны аднолькавым памерам — чатырохстопным амфібрахіем, які найбольш адпавядае выяўленню шчырага, непаспешлівага выказвання, меладычнай інтанацыі. Нездарма творы набылі музычнае гучанне. Аднак кожны з іх мае свой паэтычны «твар». І справа тут не толькі ў канкрэтным змесце, вобразнай семантыцы. Некаторыя — на першы погляд нязначныя — адхіленні ў мастацкай структуры, паэтыцы твораў абумоўліваюць своеасаблівасць іх мелодыка-інтанацыйнага гучання. Строфы ў абодвух вершах адны і тыя ж — катрэны (чатырохрадкоўі), рыфмоўка тая самая — перакрыжаваная. Але рыфмы — розныя. Так, у першым вершы рыфмы дактылічныя чаргуюцца з мужчынскімі, што стварае пэўны інтанацыйны кантраст, які дапамагае лепш выявіць кантраснасць прыродных стыхій, рэальнасці і мары чалавека.
У пазнейшым вершы ва ўсіх радках строф рыфмы аднолькавыя — жаночыя. Але тут той самы кантраст — і семантычны, і меладычны — ствараецца «абсячэннем» у кожнай страфе апошняга радка адной стапы. Калі ў першых трох радках усіх катрэнаў па чатыры стапы, то ў апошніх — тры.
Як бачым, мастацкая структура твораў уплывае на іх мелодыка-інтанацыйны лад, а ў рэшце рэшт — і на іх сэнс.
Памятаючы запавет Францішка Багушэвіча не пакідаць «мовы нашай беларускай, каб не ўмёрлі», Янка Купала ў сваім патрыятычным запале таксама звяртаецца да роднага слова. Цікава, што, як і ў толькі што разгледжаным выпадку, два яго іншыя вершы таксама называюцца аднолькава — «Роднае слова». Адзін з іх («…Магутнае слова, ты, роднае слова!») напісаны ў 1908 годзе, але надрукаваны быў толькі ў савецкі час у зборніку «Спадчына» (1922). Верш насычаны паўторамі, клічамі, заклікамі. Кожная з чатырох строф пачынаецца з такога клічу-звароту, у якім пафасна сцвярджаецца нейкая асаблівасць роднага слова: «Магутнае слова, ты, роднае слова!»; «Бяссмертнае слова, ты, роднае слова!»; «Свабоднае слова, ты, роднае слова!»; «Загнанае слова, ты, роднае слова!». Далей ідзе своеасаблівае паэтычнае тлумачэнне гэтых «магутнасці», «бяссмертнасці» і
г. д., а таксама канкрэтныя заклікі («Зайграй ты смялей, весялей!»; «Грымні ж над радзімай зямлёй!»). Выяўленню пафаснасці, публіцыстычнасці садзейнічае адпаведны вершаваны памер — чаргаванне чатырохстопнага амфібрахія (няцотныя радкі) з трохстопным (цотныя радкі). Чатыры метрычныя націскі ў радках з клічамі-зваротамі якраз прыходзяцца на асноўныя словы, вылучаючы іх, падкрэсліваючы («Магутнае слова, ты, роднае слова!» і г. д.).
Спасибо
Популярные вопросы