4. Недавно писали сочинение на эту тему, я сохранил его! Зямляк, табе дужа пашанцавала...
Ёсць мастакі слова, якія пішуць зразумелыя, празрыстыя творы. У многім такім можна лічыць і «Новую зямлю» Коласа, дзе, нягледзячы на агульнафіласофскі змест, ўсе зведзена да ўхвалення чалавечага жыцця, усё адкрыта чытачу, пададзена, як на далоні. Падобны падыход да раскрыцця тэмаў, праблемаў, паказу чалавечых характараў, які можна было б назваць «адкрытым», назіраецца і ўтворчасці Івана Шамякіна. Што, напрыклад, незразумелае ў яго пенталогіі «Трывожнае шчасце» ? Каханне Сашы Траянавай і Пятра Шапятовіча? Адрозненне паміж духоўным светам Сені Пясоцкага і Сямёна Кідалы? Супроцьпастаўленне мірнага даваеннага і ваеннага жыцця? Не, усё ў Шамякіна мае прамое значэнне ў творах: дабро ёсць дабро, зло ёсць зло, летуценнікі застаюцца летуценнікамі, практыкі і прыстасаванцы — практыкамі і прыстасаванцамі, бярозкі і сосны — бярозкамі і соснамі, а не нечым большым, чым, дапусцім, у творчасці Івана Навуменкі — аўтара раманаў «Сасна пры дарозе», «Вецер у соснах», у рамане Карамазава «Путча» ды і «Нерушы» Віктара Казько. I Млечны Шлях застаецца Млечным Шляхам, пад якім разгортваюцца зямныя падзеі. Але ёсць у літаратуры пісьменнікі, якія ператвараюць звычайнае зямное жыццё ў суцэльныя сімвалы, насычаюць гэтыя сімвалы глыбінным падтэкстам. Такіх пісьменнікаў няшмат у нас, многія майстры звыкліся з думкай, што трэба пісаць зразумела, даступна, ледзь не апускацца да слаба адукаванага, непераборлівага і непатрабавальнага чытача. Кузьма Чорны не любіў «адкрытае» пісьмо. Яно ў яго заўсёды таямніча-загадкавае, простае толькі на першы погляд. Таямнічасць і загадкавасць — душа літаратуры. Не было б яе, хто чытаў бы творы, дзе паўтараліся б адны і тыя ж сітуацыі, дзейнічалі адны і тыя ж героі, як у Купалавай «Вечарынцы ў калгасе». Жыццё, паводле Чорнага, само па сабе — загадка, свайго роду Сфінкс, рэбус, які не кожны можа патлумачыць. Так, напрыклад, у рамане «Млечны шлях» Млечны Шлях — не проста згустак зорак на небасхіле, а жывая істота, якая пільна назірае за ўсім, што робіцца на зямлі. Ён у рамане няветлівы, азмрочаны, бо распадаецца часовы чалавечы калектыў з беларуса-заходніка, чэха, паляка, беларуса-ўсходніка, немцаў. У хаце Мікалая Сямагі яны пасябравалі, спавядаюцца, сытыя, пасля пахавання маленькай дзяўчынкі, перад яе сястрой у сваіх маленькіх радасцях і бедах. Здаецца, усё ў парадку, усе — аднадушныя ў жаданні быць братамі, але як толькі ў хату заяўляецца фашысцкі карны атрад, немцы прымыкаюць да яго, здраджваюць ранейшым таварышам і выдаюць іх за партызанаў. Млечны Шлях не дараваў людзям падобнае злачынства. Яму тужліва і страшна глядзець на тое, што гуманісты вершаць смерць над ваўкалакамі, вымушаныя спаліць іх у сваёй хаце, сваім мірным доме. Дзеянне ў рамане адбываецца не толькі ў маленькай кропцы зямлі, але і на ўсёй планеце, а Млечны Шлях — пракурор, суддзя, сведка зямных злачынстваў, зямной бяды.
Да сімволікі прыбягае мастак і пры характарыстыцы герояў, што ператвараюцца ў носьбітаў нейкіх агульнаабстрактных паняццяў. Так, напрыклад, у рамане «Вялікі дзень» заваёўнік Клебер — сама жорсткасць і бесчалавечнасць. Яго дзікунскія дзеянні чалавеказабойцы зведзены ў адну мастацкую дэталь: на фоне палаючага млына, дзе гінуць невінаватыя людзі, стаіць чалавек-робат, чалавек-аўтамат, і твар яго падобны на «востры меч». Чалавек-меч — можна і так сказаць пра яго, некалькі дапаўняючы аўтарскую задумку пра вобраз ката, пазбаўленага самых мінімальных рысаў чалавечнасці.
Значны філасофскі змест укладвае мастак у вобразы-архетыпы (найбольш старажытныя, даўно вядомыя), уласцівыя не толькі беларускаму, але і іншым слоўным мастацтвам народаў свету. Так, у рамане «Пошукі будучыні» неаднаразова пісьменнік звяртаецца да вобраза дарогі, шляху, што значаць рух наперад, еднасць паміж рознымі часткамі свету і куткамі Беларусі. У гэтым і іншых творах падобныя вобразы сімвалізуюць сувязь паміж рознымі эпохамі, мінулым і будучым часам. Вось як, напрыклад, майстар апісвае грунтавую дарогу з Палесся на Мінск: «няроўная, выкручастая і больш ціхая, чым людная». Але менавіта па гэтай дарозе рухаліся людзі за часам Вялікага княства Літоўскага. Менавіта тут пачыналася наша гісторыя. Гэтыя дарогі звязвалі розныя часткі Беларусі, засведчылі больш даўнюю гісторыю, бачылі большасць радасцей і трагедый нашай зямлі. Толькі пасля іх з'явіліся цывільныя, удасканаленыя і папраўленыя асфальтаваныя шашэйныя дарогі. Не выпадкова і тое, што даўні шлях беларусаў заканчваецца колам і абрываецца ў жыце: кола — сімвал вечнага руху, жыта — сімвал жыцця. Так і кружыць наш народ у вечнасці, сярод узрошчанага ім жыта, дзеля будучай перспектывы.
Популярные вопросы