заттың түрін, түсін, сапасын, белгісін білдіретін сөз табын сын есім дейміз. мысалы: қызық (кітап), өнерлі жақсы (хабар), бойшаң
сын есім қандай? қай? деген сұрактарға жауап беріп, сөйлемде анықтауыш болады. мысалы: қызық кітап оқыдым.
сын есім етістіктің алдынан тіркесіп, пысықтауыш болады. мысалы: ол жақсы оқып, жақсы жүреді.
сын есім сөйлемнің баяндауышы да болады. мен үлкенмін, сен кішісің.
тұлғасына қарай сын есім негізгі және туынды болып бөлінеді.
негізгі сын есім: қызыл, кәрі, жұмыр, сары, күрең, нашар, сұр, үлкен.
туынды сын есім: ұялшақ, үлгілі, әсемпаз, өнерлі, күзгі, таулы.
туынды сын есім сын есім тудырушы жұрнақтар арқылы жасалады.
сапа сыны мен қатыстық сын
шырай арқылы түрлене алатын сын есімнің түрін сапа сын дейміз. мысалы: жақсырақ, көңілдірек, өте көңілді, жап-жасыл, сарылау, бозаң, үп-үлкен.
шырай арқылы түрлене алмайтын сын есімнің түрін қатыстық сын дейміз: қалталты, көйлексіз, күзгі, байпақшаң, қалалық (комитет).
дара және күрделі сын есімдер
сын есім заттың сындық сапасын бір сөз арқылы да, көп сөз арқылы да білдіреді. мысалы: үлкен, нашар, жасыл, тар, әдемі, кіші, қара күрең, үлкенді-кішілі, сары ала, қара тонды.
күрделі сын есімдер бір лексикалық мағынада, бір сөйлемнің мүшесі қызметінде қолданылады. мысалы: бөлмеге жуантықтау орта жасты, жирен шабдар әйел кірді (с.
күрделі сын есімдердің жасалуы мынадай:
1) негізгі сын есімдердің тіркесуі арқылы жасалады. мысалы: қара ала, ақ шабдар.
2) негізгі сын мен туынды сынның тіркесі арқылы жасалады. мысалы: көк көйлекті, қара қалпақты.
3) сын есімдердің қосарлануы арқылы жасалады. мысалы: үлкенді-кішілі, ақтылы-қаралы, үлкен-үлкен,жақсы-жақсы.
4) тұрақты тіркестер арқылы жасалады. мысалы: тонның ішкі бауындай.
сын есімнің заттануы (субстантивтенуі)
сын есім өзінін сындық мағынасын сақтап, оның үстіне заттық мағынаға да ие болып колданыла алады. м ы с а л ы: күштімен алыспа, үлкенді сыйла.
мұндай сын есімдерді заттанған сын есімдер дейміз. заттанған сын есімдер әдетте өзі қатысты заттың орнына жұмсалады. мысалы: үлкен сыйла — үлкенді сыйла.
сын есімнің шырайлары
заттың сындық сапасының басқа заттан артық-кемдігін білдіретін сын есім мағынасын шырай дейміз. қазақ тілінде 2 түрлі шырай бар: 1) салыстырмалы шырай, 2). күшейтпелі шырай.
Популярные вопросы